Για τα Χριστούγεννα του 2025 και την Πρωτοχρονιά, 4 ποιητ/ρι/ες, συνεργάτ/ρι/ες του ‘μτλγ’, προτείνουν ποιητικά και άλλα βιβλία, πρόσφατα και παλαιότερα, τα οποία διάβασαν, απόλαυσαν και εκτίμησαν, απ’ την αρχή του περασμένου καλοκαιριού ώς σήμερα:
Παναγιώτης Ιωαννίδης (Π.Ι.), Στέργιος Μήτας (Σ.Μ.), Γιάννα Μπούκοβα (Γ.Μ.), Ευσταθία Π. (Ε.Π.).
ΠΟΙΗΣΗ
Χαρά Αηδόνη, μια σπηλιά να χωράω, εκδ. Σμίλη, 2025
Στο πρώτο της ποιητικό βιβλίο η Χαρά Αηδόνη εμφανίζει ζώα να κατοικήσουν τα ποιήματά της, ως αντιστάθμισμα στην γκρίζα καθημερινότητα. «αν σκεφτείς πόσο ζυγίζει / η καρδιά της γαλάζιας φάλαινας / ή πόσες καρδιές έχει ένα χταπόδι / είναι να αναρωτιέσαι / με τι πλήρωσε ο άνθρωπος / αυτά τα δύο πόδια» Στη θέση των ανθρώπων και της παιδικής ηλικίας που χάνονται φυτρώνουν δέντρα και εμφανίζονται κομμάτια ενός μακρινού παρελθόντος. Τα ποιήματα της συλλογής μοιάζουν να επαναδιαπραγματεύονται την αποτυχία των μεγάλων αφηγήσεων, δίνοντας μέσα στη διάχυτη απαισιοδοξία τους για την πορεία των πραγμάτων μικρά φλας αισιοδοξίας. «[...] ζιζάνιο που φυτρώνεις / καλύπτεις τις κουφάλες με χλόη απαλή / ανάμεσα στους χρόνους / με παίρνεις βόλτα // κι είναι τόση η ευτυχία / που πανικοβάλλομαι / ότι πάλι θα θυμώσουν οι παιδικοί μου φίλοι [...]» – Ε.Π..
Με το δίστιχο «έτσι μπήκα στο αβαείο / λουσμένη στη φορμόλη» ανοίγει τη συλλογή της, τρίτη κατά σειρά, η ποιήτρια. Φόντο το νοσοκομείο και ο τόπος της παιδικής ηλικίας. Μικρά σε έκταση ποιήματα καταγράφουν εικόνες από ένα αδιάκοπο τελετουργικό ενηλικίωσης, πίσω από το οποίο συχνά διαφαίνεται ο φόβος για το Μετά. Στον αντίποδα αυτής της μεταφυσικής ανησυχίας, το ειδικό λεξιλόγιο της επιστήμης της ιατρικής συνυπάρχει δημιουργικά με φορτισμένες συναισθηματικά εικόνες, δημιουργώντας ένα ενδιαφέρον κράμα σκληρότητας και τρυφερότητας. «Ενόσω Εκείνος λέει / "τα δίδυμα/αναπτύσσονται / με την ηχώ / στο σπήλαιο" / χώνει τη μύλη / στη μήτρα της μαμάς / και ξύνει τις τοιχογραφίες / της αδερφής μου». – Ε.Π..
Χρήστος Αναγνωστόπουλος, Δέντρο ξανά, εκδ. Περισπωμένη, 2025
Κάθε άνθρωπος είναι συχνά ένα δέντρο / αδύνατο // να περνάω κοντά του και να το νοιάζομαι / αυτός είναι ο δρόμος της αγάπης. Αυτό το ασυνήθιστα (για τα σημερινά δεδομένα) χαμηλόφωνο μα σθεναρό (χωρίς όμως τερτίπια ούτε συναισθηματισμούς: κι ας είναι τα ανθρώπινα αισθήματα, το βασικό του θέμα) ποιητικό επίτευγμα είναι το ένατο βιβλίο του Χ.Α. Η νύχτα στη ρεματιά είναι πιο τυχερή / απ’ τη νύχτα στον κόσμο // αφού αυτή φιλοξενεί το αηδόνι. Σύνθεση επτά ποιημάτων, «Α’» έως «Ζ’», κατά μέσον όρο δισέλιδων, και διαταγμένων σε πολλές ολιγόστιχες στροφές. Ποιήματα της περιπλάνησης, της νύχτας, και της αγάπης. Το μυστήριο λύνεται όταν έρχεται αναπάντεχα η παρηγοριά / όπως κάποια που μας άρεσε έρχεται τρέχοντας / να στριμωχτεί στο βαγόνι. Κι εντέλει παράδοσης στο μυστήριο της ύπαρξης: Σαν το φτερό που το μάτωσαν θα σταθώ / να με πλησιάσουν. […] Και θα μυρίζουν θυμάρι όλες οι πλαγιές / του χαρακτήρα μου. – Π.Ι.
Θεοτόκης Ζερβός, Λογοκλόνος, εκδ. Κείμενα, 1987
Ανέμελα των εφήβων περάσματα μέσα στη νύχτα / με το διαμάντι της φωνής χαράζουν τη γαλήνη / την ώρα που η βροχή ψιθυρίζει τον συνετό λόγο. Ανάμεσά στην Αντίστιξη (εκδ. Κείμενα, 1971) και το Στη σκόνη της εικονοστασίας (εκδ. Γαβριηλίδης, 2016), εκτυφλωτικό και ξέχωρο, στέκει αυτό το επίτευγμα του καλού ποιητή. Το αθροιστικό κορμί σου γενναίο / μέσα στην ψύχρα της βραδιάς περιμένει το τέλος. Είκοσι ποιήματα απώλειας, κυοφορημένα στην σκοτεινή εστία της μοναξιάς με αισθήσεις και νου τεταμένα· σε τόνο ελεγειακό (μοναδικά τον τονίζει η τυπογραφική φροντίδα του αείμνηστου Φίλιππου Βλάχου)· γλώσσα που δεν φοβάται τον υψηλό λυρισμό, κατέχει και κατευθύνει την μουσικότητά της, δεν γλιστράει στιγμή στην ωραιοπάθεια· κι έτσι μας βεβαιώνει πως δεν υπάρχουν παρωχημένοι καλλιτεχνικοί τρόποι (αυτός ο ποιητικός τρόπος ήταν ενγένει ανάθεμα την δεκαετία του 1980), όταν κατέχεις την τέχνη: δηλαδή λογισμό και μαστορική. Ησύχασε στις ρίζες του αγέρωχου είναι / με όλες σου τις ροπές μηδενισμένες. – Π.Ι.
Ελένη Κοσμά, Ιστορία ενός καβοδέτη, εκδ. Πόλις, 2025
Η ποιητική γραμματεία, ελληνική και όχι μόνο, βρίθει από θαλασσογραφίες και μνείες σε φιγούρες μιας «ανθρωπολογίας του νερού», ναυτικά ή παράκτια επαγγέλματα κοκ. (βλ. ναύτης, πλοίαρχος, ψαράς, φαροφύλακας κοκ). Ο «Καβοδέτης» της Κοσμά ακολουθεί αλλά και ανατρέπει αυτήν την παράδοση. Η ιστορία ξετυλίγεται σταδιακά, αλλά και απωθεί, αποκρύβει το νόημά της. Οι εικόνες και τα μοτίβα της συλλογής επανέρχονται, δένοντας τα ποιήματα μεταξύ τους: ο ξένος, οι τρύπες στις παλάμες, τα καράβια, οι κόμποι, τα σκοινιά. Εδώ δεν θα βρούμε τις οικείες αλληγορίες και τα συνήθη λυρικά σχήματα της «θαλασσινής ποίησης». Ούτε, θα λέγαμε, ο καβοδέτης υπονοείται σαν κάποια αυτοναφορική περσόνα του καλλιτέχνη. Ο καβοδέτης (αυτός δηλαδή που δένει και λύνει τους κάβους των καραβιών στα λιμάνια) προβάλλει ως μεταιχμιακή φιγούρα: ανάμεσα σε άφιξη και απόπλου, πρόσδεση και απόδεση, θάλασσα και ακτή, εαυτό και ετερότητα, ρίζωμα στον τόπο και εμπειρία της ξενότητας-προσφυγιάς. Η θαλασσογραφία της Κοσμά συγκροτεί μια πυκνή, πολυεπίπεδη –και ας μη διστάσουμε εξάλλου να πούμε: λοξώς και για αυτό ουσιαστικώς πολιτική– ποιητική σύνθεση. – Σ.Μ.
Σβήνοντας τα ίχνη του / Έτσι περνά ο δάσκαλος απ’ τη ζωή σου (Γιόσα Μπούσον, 18ος αι.). Τολμηρή, η έμπνευση του Χ.Κ. να συνθέσει αυτή την ιδιοσυγκρασιακή ανθολογία που διανύει 16 αιώνες. Η ‘αποκοτιά’ του ανταμείβει εμάς που διαβάζουμε (κι έτσι συγχωρούμε την έλλειψη μνείας των πηγών απ’ όπου έγιναν οι αποδόσεις των κειμένων). Ταφή ενός χωρικού: περνάμε / ανάμεσα από τα λουλούδια / που ’χε άλλοτε ο ίδιος φυτέψει (Κάτο Σούσον, 20ος αι.). Τα ποιήματα δεν παρατίθενται με χρονολογική σειρά: γειτνιάζουν ευφάνταστα κι ευρηματικά – και πρέπει να κοιτάξουμε τον πίνακα των περιεχομένων για να εντοπίσουμε τις/τους συγγραφείς τους: καθόλου κακός τρόπος να συγκεντρωθεί κανείς στην ποίηση καθ’ εαυτήν. Και, στο μέσον του βιβλίου, βρίσκουμε το πρώτο ιαπωνικό «μονογκατάρι»: ομάδα ή ‘γαϊτανάκι’ αφηγημάτων, θρύλων ή/και διηγημάτων: την Ιστορία του γερο-ξυλοκόπου τοων μπαμπού, γραμμένη περί τις αρχές του 10ου αιώνα. Πόσες φορές τα ισχνά / τρωτά φτερά της πεταλούδας / πέταξαν ππάνω από ανίκητα τείχη! (Μάτσουο Μπάσο, 17ος αι.). – Π.Ι.
Βιβλίο έξυπνο, ευρηματικό, εξαιρετικά δομημένο, και γεμάτο εκπλήξεις. Στην ποίηση αυτού του είδους, είναι η σκέψη που γεννά τη συγκίνηση: με το ρίσκο της, τις τομές, τις ανατροπές – δηλαδή με την ομορφιά της. Το ξεσαλωτικό χιούμορ καθρεφτίζει τον πόνο. Το πρόβλημα με τον πόνο / είναι ότι δε σου ανήκει ακριβώς / είσαι συνέπειά του. Ο ευγενικός και ευάλωτος κυνισμός τρέφει την συμπόνια. Η παράδοση και το άγγιγμα / προϋποθέτει απλωμένα χέρια / και συγκατάθεση. / Το ίδιο και η επαιτεία. Κάθε ποίημα ανακαλύπτει εκ νέου τρόπους δομής και την προσωπική του, παρθενική γλώσσα, σαν να ξεκινάει από ένα σημείο μηδέν, από μία απόλυτα λευκή σελίδα όπου καμμία προηγούμενη πείρα δεν βοηθάει. Τα παιδιά, ακόμη κι αν είναι ισχνά, μοιάζουν κόκκινα / και ντρέπεσαι πολύ όταν τα κοιτάζεις. // Ακριβώς όπως τα ωραία ποιήματα. Ποιήματα-κλάσματα, ποιήματα-διαιρέσεις, ποιήματα-λύσεις άλυτων μαθηματικών προβλημάτων, λογικά σύμβολα, αφηγηματικές υποσημειώσεις, γραφιστικές μηχανουργίες – ο μορφικός πλούτος μοιάζει ανεξάντλητος, βαθιά λειτουργικός και τρομερά απολαυστικός. Βγάζω τη γλώσσα μου / να την καθαρίσω: / Τρέμει / Διαλύεται / Σπάει / Δεν σπάει. Αυτή η μετά-ποίηση όπου η δημιουργός όχι μόνον μιλάει, αλλά εφευρίσκει η ίδια το αρχιτεκτόνημα του λόγου της, είναι από τις πιο γοητευτικές και ουσιαστικές πλευρές –πιστεύω– της σύγχρονης ποιητικής γραφής. Και ταυτόχρονα –κάτι ακόμα πιο δύσκολο– το βιβλίο αυτό είναι πολύ ζεστό, βιωμένο, ατρόμητα γυμνό και αθωράκιστο: Σε κατάπια // και εξαφανίστηκες // ∫ όταν το άγγιγμα / έφτασε στον καβάλο / έγινες ποίημα ∫. – Γ.Μ.
Χριστόφορος Λιοντάκης, Στο λαμπερό κρυμμένος – Ποιήματα 1973-2019 (επιμ.: Κοραλία Σωτηριάδου), εκδ. Κείμενα, 2025
Τώρα με την αστραφτερή πληγή / Ανεπανόρθωτος. Ο Χ.Λ. (1945-2019), με το (περατωμένο, φευ, πλέον) ποιητικό έργο του, υπενθυμίζει και υπογραμμίζει, την πολυφωνία, την πολυμορφία, την πολυτροπία της ποιητικής «γενιάς του 1970»: υπενθύμιση και υπογράμμιση, σημαντικές και ανακουφιστικές, τώρα που κοιτάμε προς τα πίσω από αυξανόμενη απόσταση: χρονική, ψυχική, καλλιτεχνική. Σε άγνωστο κήπο η άνοιξη μας χρησιμοποιεί. Στον «Απόλογό» του που προτάσσεται στην παρούσα έκδοση (και καταλήγει με την, αποκαλυπτική για τον ποιητικό του τρόπο, φράση του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού: «τη αφαιρέσει μόνη το αποκεκρυμμένον αναφαίνεται κάλλος»), εστιάζει στην σημασία, για το έργο του, του τριπτύχου «φύση»-«μύθος»-«πόλη» (όπου και οι άνθρωποι, συχνά με την ερωτική τους διάσταση). Στη συνάντηση που λιγοστεύει / ένα τυχαίο φως συγχωρεί το παρελθόν. Αργά αλλά σταθερά καλλιέργησε το προσωπικό του ύφος, μέχρι το απόγειο του τελικού βιβλίου του, Ένεκα της ανωνυμίας σου (κυκλοφορεί και αυτοτελώς από τις εκδ. Κείμενα, 2019). – Π.Ι.
Να πεις στο χώμα το γαλήνιο: ρέω. / Και στο γοργό νερό να πεις: είμαι. Συστάσεις δεν χρειάζεται ούτε ο ποιητής (που ‘κακοπέρασε’ σχεδόν μοιραία με παλαιές ελληνικές μεταφράσεις των ποιημάτων του, κι ας τον κατέστησαν αγαπητό)· ούτε το μείζον έργο της ωριμότητάς του· ούτε η μεταφράστρια, ποιήτρια που εργάζεται χρόνια, με επιμονή και συνέπεια, μεταφράζοντας ποιήματα και πεζά του Ρίλκε. Είμαστε η γλύκα μες στον κίνδυνο που ωριμάζει. Μακρυά από παλιομοδίτικα ‘καλολογικά’ στοιχεία (με τα οποία ακόμη, ενίοτε, παραμορφώνεται η απλή γλώσσα του Ρ.Μ.Ρ. – ακόμα κι όταν, στην πρώτη συνάντηση, μας παραξενεύουν οι συλλήψεις του), η Μ.Τ. μεταφέρει, με ακρίβεια και σφαιρική φροντίδα, στα ελληνικά αυτή την διπλή σειρά σονέτων ως (όπως γράφει στην πολύτιμη εισαγωγή της) το «γλέντι που ακολουθεί […] την επίτευξη [των Ελεγειών του Ντουίνο]» και ως «εφαρμογή του ποιητικού προγράμματος που διατυπώνεται [εκεί]» – δεκατέσσερα χρόνια μετά την έκδοση της μετάφρασής της των Ελεγειών (εκδ. Πατάκη, 2011). Ακατανόητα τα βάσανα, / αδίδαχτη η αγάπη. – Π.Ι.
Και χωρίς θαύμα / στο μέτωπό σου / τρέχει νερό // Ο ορίζοντας ζητάει να σπάσει. Το δεύτερο βιβλίο του Χ.Σ. (πρώτο: Η πρώτη φορά, εκδ. Αντίποδες, 2018) δεν επιβεβαιώνει απλώς την ιδιαίτερη φωνή και ματιά του: στα αρτιότερα ποιήματα (εκεί όπου οι ποιητικές του αγάπες και επιρροές δεν ‘ακούγονται’ ή είναι δημιουργικά ‘χωνεμένες’), παρατηρούμε ένα ευρύτερο άνοιγμα, τόσο της προσωπικής εμπειρίας, όσο και προς τον κόσμο. Άνταμ είναι το όνομα του οδηγού / Και πέφτουν οι παλμοί μου ελπίζοντας / πως μας οδηγεί στη δουλειά / ένας πρωτόπλαστος. Ο Χ.Σ. παρατηρεί και αναδεικνύει στιγμές και περιστάσεις της ύπαρξης εντός του άψυχου κόσμου (ενίοτε με τολμηρές και ποιητικά δραστικές προσωποποιήσεις) αλλά και μεταξύ των ανθρώπων, φωτίζοντας και τις δύο όψεις της αγάπης και της ομορφιάς: την τρυφερή, όσο και την αυστηρή. Θέλω να φύγει το φως / να ’ρθει η φωνή σου τη νύχτα. – Π.Ι.
Ποια η μνήμη / όταν τα χέρια ψηλαφίζουν / τη ζωηρή της κρούστα; Ήδη με το προ πενταετίας πρώτο βιβλίο του (βιβλίο: όχι «συλλογή»), Αφαιρώ από μέσα μου τη λέξη (εκδ. Σαιξπηρικόν, 2020). ο Γ.Χ. ενυπωσίαζε με την τόλμη της σύλληψης αλλά και –απείρως σημαντικότερο κι ελάχιστα συχνό– την επιτυχία της πραγμάτωσής της: πρωτότυπη μα έγκυρη αίσθηση της ποιητικής γλώσσας και της μορφής των ποιημάτων· ποιητικός στοχασμός οργανικά ενταγμένος στο φθογγικό σώμα του ποιήματος· αρχιτεκτόνηση της δομής του βιβλίου. Πλένω τη γρατζουνιά / με φως που της αρμόζει. Το δεύτερο βιβλίο επικυρώνει την πρώτη εντύπωση: δηλαδή τις προαναφερθείσες αρετές του ποιητή – φαινόμενο σπάνιο, και άρα άκρως καλοδεχούμενο. Το κανονικό μας γδέρνει ακανόνιστα. Ακριβώς οι αρετές αυτές, οι καλλιτεχνικές ικανότητες, είναι που προσδίδουν ποιητική υπόσταση στα θέματα του βιβλίου – ανάμεσά τους: η μνήμη, ο θάνατος, ο πάσχων πατέρας· άλλα οικεία πρόσωπα· η περιπέτεια του ποιητικού υποκειμένου σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Μα μπροστά η ζωή / η διαμαντένια ζωή. – Π.Ι.
ΔΟΚΙΜΙΟ - ΜΑΡΤΥΡΙΑ - ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιάννης Κωσταρής, Μπακάλ – Σίζον / Οφ σίζον – Σημειώσεις ημερολογίου και φωτογραφίες ενός παντοπωλείου της νότιας Χίου, εκδ. Αντίποδες, 2025
Πριν από λίγες μέρες ήρθε ο γκιώνης, και πάντα από το ίδιο δέντρο, […], κατά τις οκτώ ξεκινά το μοναχικό σταθερό του λάλημα, σαν να σχεδιάζει στη νύχτα μια ευθεία γραμμή. Στην σύζευξη (εξαιρετικών) φωτογραφιών με (μικρά, ‘απλά’, απολύτως ταιριαστά) κείμενα, ο Γ.Κ. αριστεύει εδώ και δεκαετίες: από τον καιρό που άφηνε δωρεάν το διπλωμένο φυλλάδιο «φώτα» σε βιβλιοπωλεία της Αθήνας (πιθανώς και αλλού). Από το 2013, έχει εκδώσει τρία αξιολογότατα βιβλία στο ίδιο ύφος (ο δε σχεδιασμός τους από τον Γιάννη Καρλόπουλο, τους προσδίδει την όψη που αξίζουν). Σύντομες ‘ημερολογιακές’ σημειώσεις (ο συγγραφέας και φωτογράφος όντως βιοπορίζεται ως παντοπώλης στην Χίο) –στιγμιότυπα πελατών, επισκεπτών και κατοίκων, συχνά δε και τα ίδια τους τα λόγια– συνταιριάζονται θαυμάσια με φωτογραφίες και πάλι. Απ’ αυτά τα ‘ήσυχα’ βιβλία που γίνονται, μεμιάς, συντροφιά. Άνοιξε γρήγορα το τσίπουρο και το ’πιε με μια ρουφηξιά, τίναξε το πρόσωπο, «α! καλό είναι»· πέταξε το μπουκαλάκι στον κάδο κι έφυγε γρήγορα. – Π.Ι.
Δεινές και δεινούς φιλολόγους, είχαμε και έχουμε. Αυτό που σπανίζει, είναι η φιλολογική δεινότητα (όπως και κάθε επιστημονική ειδημοσύνη) που υπηρετείται από συγγραφική δεινότητα. Η Χ.Ν. έχει αποδείξει περίτρανα, με το πλήθος των βιβλίων της σε όλη την πορεία της, ότι κατέχει πώς να εκθέτει την κοπιώδη έρευνά της και τις φιλολογικές συλλήψεις της με τρόπο που μας παρασύρει να διαβάζουμε τα κείμενά της πότε σαν απολαυστικό ταξιδιωτικό (στην τέχνη και τον χρόνο) αφήγημα, και πότε σαν αστυνομικό μυθιστόρημα: αγωνιώντας για την έκβαση όχι μόνον των προσώπων και των έργων που παρουσιάζει, αλλά και της ίδιας της σκέψης της μελετήτριας. Το πιο πρόσφατο αυτό βιβλίο της, το δεύτερο καθ’ ολοκληρίαν αφιερωμένο στον Καρυωτάκη (έχει προηγηθεί το Κ. Γ. Καρυωτάκης – Η αντοχή μιας αδέσποτης τέχνης, εκδ. Καστανιώτη, 2001), αποτελεί μια συναρπαστική κατάδειξη αυτών των αρετών της, φωτίζοντας τον συγγραφέα, την εποχή του, τους λογοτεχνικούς προγόνους του, το αίνιγμα του σημειώματος πριν την αυτοκτονία του. – Π.Ι.
Εφόσον όλα τα προβλήματα προκαλούνται από τον νου ο οποίος κάνει διακρίσεις, πρέπει να ανοίξουμε το χέρι της σκέψης. Ως η άμμος της θαλάσσης, τα βιβλία για το Ζεν. Λίγα όμως είναι γραμμένα από αληθινούς ειδήμονες (που να έχουν δηλαδή βιώσει και ασκηθεί επί πολλά έτη στο Ζεν) και συγχρόνως έξοχους συγγραφείς. Ευτυχώς, ο Κ.Ο. ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Επτά κεφάλαια στέφονται από μιαν θαυμαστή σύνοψη: την τελευταία ομιλία του Κ.Ο., πριν αποσυρθεί από ηγούμενος στο μοναστήρι Αντάιτζι στο Κιότο. Απλά, συστηματικά, σχεδόν επίμονα αλλά χωρίς στείρα αυστηρότητα, μας ξεναγεί και μας καθοδηγεί καί στην πρακτική του «ήσυχου καθίσματος» (ή «καθιστικού διαλογισμού»: του ζαζέν), καί στην ‘θεωρία’ της αέναης, συστηματικής αυτής άσκησης ζωής· που δεν παρουσιάζει δυσκολία, αλλ’ απαιτεί ήρεμη συνέπεια: το να κάθεσαι με όλη σου την καρδιά ως αρχάριος, είναι το ίδιο Βούδας όσο το να κάθεσαι με όλη σου την καρδιά όντας ο πιο έμπειρος μαθητής. – Π.Ι.
Η εξουσία έχει σοβαρότητα. Κι αν κάτι μπορεί να της τη χαλάσει, είναι το γέλιο. Η διαυγής, ακριβής απλότητα του ποιητικού λόγου του Τ.Π., και η χωρίς περικοκλάδες (“no nonsense”) πολιτική και άλλη σκέψη του –που πάντα εκκινεί από, και βασίζεται σε, θεμελιώδεις αρχές, μη διστάζοντας να χτιστεί μπρος στα μάτια μας, σταδιακά, υπομονετικά, και χωρίς διανοητικά άλματα, χωρίς καταφυγή σε εντυπωσιοθηρικά σχήματα, ιδιόλεκτο και παραπομπές– είναι οι αρετές που αναδεικνύονται και στα δοκίμιά του, και τα καθιστούν τόσο απολαυστικό όσο και ωφέλιμο ανάγνωσμα. Είτε μιλά για την λογοτεχνία (την ποίηση ή, αίφνης, τον Σταντάλ), είτε για τον πολιτισμό γενικότερα, για την επικοινωνία, για την παράδοση, την ζωή στην πόλη. Στον καθημερινό λόγο υπάρχει το πρόβλημα της – καμιά φορά και αναγκαίας – υπερβολής λεχθέντων. Στον λογοτεχνικό λόγο, πολλές φορές, είναι αναγκαία η υπερβολή των μη λεχθέντων. Και αυτό όχι με την έννοια της αυτολογοκρισίας αλλά με την έννοια της αφαίρεσης του περιττού στοιχείου. – Π.Ι.
Εάν κατανοήσουμε ότι αυτό που είμαστε ήταν πάντα μέρος της ρευστότητας και μεταμόρφωσης του κόσμου και πάντα θα είναι, τότε δεν χρειάζεται πλέον να φοβόμαστε τον θάνατο και έτσι γινόμαστε ελεύθεροι να αγκαλιάσουμε ολοκληρωτικά τη ζωή. Φανταστείτε ένα «βιβλίο αυτοβοήθειας» για κοινό που προτίθεται να το μελετήσει, κι όχι απλώς να το διατρέξει για ‘απαντήσεις’ και οδηγίες ‘αυτοβελτίωσης’. Επιπροσθέτως, φανταστείτε το βιβλίο αυτό –αφού εξηγήσει γιατί το τρέχον κυρίαρχο ρεύμα της δυτικής σκέψης για την ζωή και τον εαυτό είναι παραπλανητικό αν όχι κι αδιέξοδο– να μας παρουσιάζει έξι κορυφαίες συλλήψεις της κλασσικής κινεζικής σκέψης. Φωτίζοντας όψεις τους, όχι μόνον θεμελιώδεις για την κινεζική σκέψη, αλλά που μας δείχνουν, σήμερα, έναν νέο, απελευθερωτικό τρόπο σύλλήψης του κόσμου και της ζωής μας. Εξαιρετικά καλογραμμένο (βασισμένο στο σχετικό μάθημα του Μ.Π.: το τρίτο δημοφιλέστερο στο Χάρβαρντ!) – και πολύτιμο (ναι:) βοήθημα. Το αντίθετο της έλλειψης στοχασμού και της αυταρέσκειας δεν είναι η ενσυναίσθηση: είναι η πρακτική δέσμευση. – Π.Ι.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Ρεϊμόντ Λινοσιέ, Μπιμπί -Λα-Μπιμπίστ (δίγλ. έκδ., μτφρ., εισ. σημ.: Μαρία Γυπαράκη, επίμ.: Αλέκος Λούντζης), εκδ. Στίλβη, 2025
Κόσμημα, αυτή η ‘χειροποίητη’ έκδοση σε 504 αριθμημένα αντίτυπα (έναντι των 50 της πρώτης έκδοσης του πρωτοτύπου). Όπως αρμόζει στο κείμενο, που σήμερα ενδεχομένως να χαρακτηρίζαμε «κομψοτέχνημα», λόγω του ακαριαίου ύφους του και της εξωφρενικής συντομίας του. Στην εποχή του, όμως, το 1918 –όταν το εξετίμησε σύμπαν το καλλιτεχνικό Παρίσι ου μην αλλά κι ο μέγας Πάουντ–, ένα «μυθιστόρημα» «τριάντα γραμμές όλο κι όλο» ήταν έργο λγοτεχνικώς ρηξικέλευθο (πρωτοπορία –σκεφθείτε!– από άγνωστη γυναίκα)· ορθώς χαρακτηρίστηκε «νταντά προ του νταντά». Η μεταφράστριά του, στη διαφωτιστική εισαγωγή της, το τοποθετεί στα συμφραζόμενα της εμφάνισής του, αναδεικνύοντάς το. Πέντε κεφάλαια περιγράφουν την αστεία κλαι θλιβερή ζωή και το τέλος της ‘αθώας αμαρτωλής’ Μπιμπί-Λα-Μπιμπίστ. Και πώς ν’ αντισταθείς στην αλλόκοτη χάρη αυτού του κειμένου που φέρει ως μόττο την ευαγγελική ρήση του Ιωάννου «ο αναμάρτητος ημών πρώτος βαλέτω λίθον επ’ αυτήν», κι έχει ως στερνή του φράση: Ω δύναμη θαυματουργή του ερωτευμένου βλέμματος! – Π.Ι.
Δύσκολο να αποδώσεις ορθά παλαιές ηδονές που δεν γίνεται να ξαναζωντανέψουν. Μπορεί να μην είναι η πλατιά τοιχογραφία με την πολυσύνθετη πλοκή της Γραμμής της Ομορφιάς ή να μην έχει το σκοτεινό βάθος του Αποσπερίτη (μεταφρασμένου ως… Τα σκοτεινά μονοπάτια του έρωτα (!)), όμως η Υπόθεση Σπάρσολτ, καί τοιχογραφία είναι: μιας εποχής και της ταξικής αγγλικής κοινωνίας, καί διαθέτει πλοκή συναρπαστική (εκτεινόμενη απ’ το 1940 ώς ‘σήμερα’), με πλήθος διλήμματα: σαν βιβλίο μυστηρίου. Και ο Α.Χ. παραμένει σπάνιος μάστορας: δεν σε κάνει να σαστίζεις με καμμιά ‘ζαλιστική ‘λογοτεχνικότητα’, αλλά ξέρει να χρησιμοποιεί ακριβώς τα χρειαζούμενα μέσα (άρα και μια λελογισμένη λογοτεχνικότητα: ηπίως τζαιημσιανή) ώστε να δημιουργήσει έναν κόσμο που θα σε συνοδεύει (ως ατμόσφαιρα, χαρακτήρες, σκέψεις) για καιρό – κι όχι απλώς να πει μιαν ιστορία για να περάσει η ώρα και να ξεχαστεί. Κάθε άτομο, αν ήταν τυχερό, έβρισκε το μέρος όπου θα μπορούσε να λάμψει, και το άτομο που θα φωτίσει. – Π.Ι.
Ομαδικό ροχαλητό ακούγεται γύρω. Μια μοναδική ευκαιρία να ξεφύγω. Μόλις όμως κάνω το πρώτο βήμα, βρίσκομαι κλεισμένος από παντού. Κάθε επαναφορά στο προσκήνιο ενός άξιου μα σχεδόν λησμονημένου προσώπου της αληθινής εντόπιας καλλιτεχνικής πρωτοπορίας (και δη κατά της, με τον γνωστό αισχρό τρόπο ‘διακοπείσας’, δεκαετίας του 1960) συμπληρώνει και επανεστιάζει το πολιτιστικό τοπίο· εγκαρδιώνει και συνετίζει τα σημερινά πρόσωπα της τέχνης· και ευεργετεί το κοινό της. Τέτοια μου φαίνεται και η περίπτωση του Α.Σ. (1924-2012), που εξέδωσε μια πρώτη εκδοχή του παρόντος βιβλίου το 1966 (επανεκδόθηκε συμπληρωμένο, το 1989): ανησυχαστικό, παιγνιώδες, σύνθετο και πρισματικό αφήγημα σε τρία μέρη χωρισμένα σε μικρότερες ενότητες που δεν είναι ακριβώς «κεφάλαια». Ο τίτλος του βιβλίου, αυτός του πρώτου μέρους του («Περιπτώσεις κατασκευής κόσμων»), και του πρώτου κειμένου αυτού («Δείξεις και δείγματα»), μας ειδοποιούν αμέσως για την πρωτοτυπία του εγχειρήματος – και του επιτεύγματος. Μια λευκή ετικέτα ήταν κολλημένη στο μέτωπό του. Κάτω απ’ αυτή, τα μάτια του με εξέταζαν προσεχτικά. – Π.Ι.
~
Ο Παναγιώτης Ιωαννίδης έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία ποίησης· πιο πρόσφατο: Ρινόκερως
(Καστανιώτης, 2020). Έχει επίσης συμμετάσχει σε δύο βιβλία δοκιμίων· πιο πρόσφατο: Τι μας μαθαίνει η
τέχνη – Η καλλιτεχνική πράξη ως διεργασία γνώσης (εκδ. ΦΡΜΚ, 2020). Είναι μέλος της
συντακτικής ομάδας του περιοδικού “[ΦΡΜΚ]”· και ιδρυτής και επιμελητής των
ποιητικών εκδηλώσεων “Με τα λόγια (γίνεται)”.
Ο Στέργιος Μήτας διδάσκει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Έχει εκδώσει τα ποιητικά βιβλία Έμμετρη φυσική ιστορία των θεάτρων (Μικρή Άρκτος, 2013) και Ξέρετε το τέλος ([μαζί με τους Θ. Ρακόπουλο και Α. Ψάλτη] Αντίποδες, 2017).
Η Γιάννα Μπούκοβα είναι δίγλωσση ποιήτρια, γεννημένη στη Σόφια της Βουλγαρίας. Έχει δημοσιεύσει στα ελληνικά τις συλλογές Ο ελάχιστος κήπος (Ίκαρος, 2006), Drapetomania (Μικρή Άρκτος, 2018) και Σ (ΦΡΜΚ, 2021), και Μαύρο χαϊκού (εκδ. Ίκαρος, 2024). Είναι μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού ποίησης "ΦΡΜΚ".
Η Ευσταθία Π. είναι εκπαιδευτικός, επιμελήτρια και υπ. διδ. του τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ. Έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία ποίησης: Γνωρίζω αυτές που πλέκουν στη μέση της θάλασσας (Θράκα, 2022), και Σίνγκερ (Θράκα, 2025). Τη δεδομένη στιγμή ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
*** Πατήστε εδώ για τα περιεχόμενα του τεύχους ***
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου